Wat is slapeloosheid?
Mensen met slapeloosheid of insomnia hebben regelmatig moeilijkheden bij het inslapen of het doorslapen. Deze term wordt algemeen gebruikt om aan te geven dat er een tekort is aan de hoeveelheid nachtelijke slaap.
Slapeloosheid komt vaak voor. In sommige epidemiologische studies is sprake van een derde van de volwassen bevolking.
Insomnia heeft nare gevolgen. Het leidt tot een verminderd gevoel van algemeen welzijn, vermoeidheid, slecht humeur, gedaalde motivatie, alsook tot stoornissen van de aandacht en de waakzaamheid. Mensen met insomnia vertonen ook een laag energiepeil en hebben moeite om zich te concentreren.
Voorbijgaande insomnia
Soms manifesteert insomnia zich gedurende een relatief korte tijdspanne die niet langer dan enkele weken duurt. Het gaat om een eerder goedaardige vorm van slapeloosheid, die uitgelokt kan worden door bv. stress of door socio-economische moeilijkheden. Doorgaans lost het probleem zich vanzelf op.
Chronische slapeloosheid
Chronische slapeloosheid is een ernstiger probleem. Vaak gaat het om een stoornis die qua ernst toeneemt in de loop van de tijd. Uiteindelijk kan chronische slapeloosheid aanleiding geven tot secundaire ziekten, zoals depressie en kan het een impact hebben op sociaal, professioneel en persoonlijk leven.
Insomnia moet beschouwd worden als een symptoom en niet als een ziekte op zichzelf. Vaak gaan er andere stoornissen onder schuil. Insomnia is dikwijls ook het resultaat van meerdere factoren die tegelijkertijd een rol spelen.
Een aantal mensen worden kwetsbaar geboren. Reeds van kindsbeen af zijn ze slechte slapers, die soms uren wakker liggen of vaak opstaan uit bed. Ze zijn als het ware voorbestemd om chronische insomnia te ontwikkelen.
Alhoewel chronische insomnia aanleiding kan geven tot andere psychiatrische stoornissen, kunnen majeure psychiatrische ziektebeelden, zoals bv. depressie, op zichzelf gepaard gaan met insomnia.
Sommige bevorderende factoren voor insomnia zijn toe te schrijven aan de levensstijl: overmatig gebruik van de stimulantia zoals bv. cafeïne en nicotine, gebruik van alcohol (dat weliswaar het inslapen kan bevorderen, maar het doorslapen flink kan bemoeilijken), naar bed gaan op verkeerde tijdstippen en overmatige inactiviteit zijn hiervan bekende voorbeelden.
Sommige mensen hebben zichzelf aangeleerd om slecht te slapen
Deze aandoening, ook psychofysiologische insomnia genoemd, is het resultaat van een negatieve spiraal. Patiënten slagen er niet in om op een normale manier in slaap te geraken en hoe meer inspanningen ze doen om in slaap te vallen, des te alerter hun geest wordt.
Het gewone slaapritueel, zoals bv. pyjama aantrekken, gordijnen dichtdoen, tanden poetsen, enz. herinnert deze mensen eraan dat ze de zoveelste slechte nacht tegemoet gaan. Op dat ogenblik worden ze angstig en hypernerveus. Wanneer ze daarentegen niet de intentie hebben om te slapen, zoals bv. bij het tv-kijken, vallen ze toch vlot in slaap.
Patiënten zullen 's nachts ook liggen piekeren, zich afvragen hoelang ze nog 'moeten' wakker liggen (ze kijken vaak naar de wekker) en zullen 's ochtends gefrustreerd en geradbraakt opstaan. De kern van deze stoornis is negatieve conditionering en het zichzelf aanleren, zij het onbewust, van een onaangepast slaapgedrag.
Insomnia en slaapmiddelengebruik
Het systematisch gebruik van slaapmiddelen is voor de behandeling van insomnia af te raden, omdat courante slaapmiddelen reeds na enkele weken gebruik hun effect verliezen. Om eenzelfde effect te bekomen moet je steeds een hogere dosis gebruiken of overschakelen op sterkere middelen. Dat leidt uiteindelijk tot verslaving. Wanneer met die middelen plotseling wordt gestopt kan het zijn dat de slapeloosheid in sterke mate toeneemt. Daarom verdient het aanbeveling niet abrupt te stoppen met slaapmiddelengebruik, maar eerder geleidelijk af te bouwen.
Wat te doen bij insomnia?
Slapeloosheid kan ook het gevolg zijn van externe factoren, zoals bv. te veel licht of te veel lawaai. Het kan voortvloeien uit lichamelijke ziekte (zoals bv. moeilijkheden met de ademhaling, aandoeningen die gepaard gaan met pijn of chronische ongemakken).
Patiënten met chronische insomnia zijn zelden in staat om uit zichzelf tot een beter slaap-waakritme te komen. Doktersadvies is dan ook meestal noodzakelijk. Toch zijn er een maatregelen die vaak tot een verbetering van de toestand leiden: de zogenaamde maatregelen voor goede slaap-waakhygiëne.