Lymfoedeem is de ophoping van lymfevocht in en onder de huid doordat de afvoer van het lymfevocht is verstoord. Daardoor kunnen er op verschillende plaatsen in het lichaam zwellingen ontstaan. Het vaakst worden (een deel van) de armen of benen aangetast. Soms ontstaat er ook een zwelling in het gelaat of de romp.
Als het lymfoedeem gevorderd is, kan er vervetting of lipoedeem optreden.
Oorzaken
We maken een onderscheid tussen primair en secundair lymfoedeem.
- Primair lymfoedeem: de oorzaak is een aangeboren probleem van de werking van de lymfevaten.
- Secundair lymfoedeem: de oorzaak is schade aan het lymfevatenstelsel door een ongeval, infectie of behandeling. Lymfoedeem kan bijvoorbeeld ontstaan na een behandeling tegen kanker waarbij lymfeknoppen worden bestraald of verwijderd. Ook chemotherapie kan lymfoedeem veroorzaken.
Verschillende stadia
Lymfoedeem is meestal een voortschrijdend proces. Het wordt ingedeeld in verschillende stadia, volgens ernst:
- Stadium 0: er zijn klachten zoals een gevoel van zwaarte, spanning en druk, maar er is nog geen zwelling zichtbaar.
- Stadium 1: het lymfoedeem is nog omkeerbaar. De zwelling komt en gaat. Je kan de zwelling verminderen door het gezwollen lichaamsdeel hoog te houden. In dit beginstadium treedt soms pitting op: met een vinger kan je door de vochtverplaatsing een zichtbaar putje duwen in de huid.
- Stadium 2a: vanaf dit stadium is het lymfoedeem onomkeerbaar. De pitting is nog aanwezig.
- Stadium 2b: door de stapeling van vetweefsel verdwijnt de pitting.
- Stadium 3 of elefantiasis: er is geen pitting meer. De huid is verdikt en verhard en vetweefsel stapelt zich op.
Een snelle diagnose is dus belangrijk. In een vroeg stadium treedt alleen de ophoping van lymfevocht op. Met de juiste behandeling kan de zwelling verdwijnen of beperkt worden. Maar als het lymfevocht zich blijft ophopen, wordt het op termijn vervangen door vetweefsel en is het lymfoedeem onomkeerbaar. Met de behandeling kunnen we dan wel een verdere zwelling tegengaan.
Behandeling
Conservatieve behandeling
De conservatieve behandeling (zonder operatie) bestaat uit vier pijlers:
- Preventie: de huid hydrateren, wondjes voorkomen, overgewicht vermijden.
- Compressietherapie:
- Zwachtelen: het lichaamsdeel wordt ingezwachteld met een kort rekverband om het oedeem te behandelen en te verminderen.
- Drukkledij: om de zwelling onder controle te houden.
- Bewegen (terwijl de weefsels aangedrukt worden) zodat de spierpomp kan helpen om het lymfevocht af te voeren.
- Manuele lymfedrainage om het lymfevocht af te voeren.
Heelkundige behandeling
Soms is een heelkundige ingreep nodig om de afvloei van het lymfevocht te verbeteren of te herstellen. Er zijn meerdere mogelijkheden:
- Lymfatico-veneuze shunt: er wordt een verbinding gemaakt tussen lymfevaten en goed werkende bloedvaten.
- Lymfekliertransplantatie: gezonde lymfeklieren worden microchirurgisch verplaatst naar de
- aangetaste regio.
- Liposuctie: het onderhuidse vet wordt weggezogen.
Ook na een succesvolle operatie blijft de conservatieve behandeling meestal nodig.