Lipoedeem is een chronische aandoening en betekent letterlijk vetophoping. Door een stoornis in de aanmaak van vetweefsel stapelt vet zich onder de huid op. Dat gebeurt voornamelijk ter hoogte van de benen en billen, maar soms ook van de armen (3 procent).
Lipoedeem komt bijna uitsluitend bij vrouwen voor. Naast de disproportionele opstapeling van vet gaat lipoedeem ook gepaard met pijn en een zwaar gevoel in de benen.
- Oorzaken
- Lipoedeem versus overgewicht
- Lipoedeem versus lymfoedeem
- Lipoedeem en pijn
- Diagnose
- Behandeling
- Lipoedeem en de Lymfekliniek
Oorzaken
Gekende oorzaken voor het ontstaan van lipoedeem zijn:
- Genetische oorzaken (voorbestemdheid)
- Plotse gewichtstoename, zelfs een heel kleine
- Stress of een traumatische gebeurtenis
- Periode van hormonale verandering: puberteit, zwangerschap, menopauze …
Lipoedeem versus overgewicht
Lipoedeem is niet hetzelfde als overgewicht. Een algemene toename van het lichaamsgewicht of van de BMI is niet rechtstreeks het gevolg van lipoedeem. Maar lipoedeem komt wel vaak samen voor met obesitas.
Beweging en dieet hebben wel degelijk een positieve invloed op de evolutie van het lipoedeem, in tegenstelling tot wat vaak beweerd wordt. Recent onderzoek toont aan dat een gezondere levensstijl en een daling van het BMI ook het lipoedeem doen afnemen. Gewichtstoename kan het lipoedeem dan weer doen toenemen.
Lipoedeem versus lymfoedeem
Bij lipoedeem stapelt vet zich op onder de huid. Bij lymfoedeem stapelt lymfevocht zich op tussen de weefsels. De benaming lipoedeem is verwarrend, want er is geen oedeem (vochtopstapeling) aanwezig. Er zit geen vocht in de vetcellen en ook niet in het weefsel tussen de vetcellen. De vetcellen zwellen niet op bij lipoedeem, maar het aantal vetcellen neemt wel toe. Een betere benaming voor lipoedeem is het lipalgie-syndroom of letterlijk: het pijnlijk vet-syndroom.
Door de toename van de vetcellen zien we vaak een verhoogde druk op de lymfevaten. Daardoor kunnen die het lymfevocht niet goed meer transporteren en kan er naast lipoedeem ook lymfoedeem ontstaan. Dit lymfoedeem behandelen we op dezelfde manier als lymfoedeem met andere oorzaken.
Lipoedeem en pijn
Door de toename van het aantal vetcellen zet het weefsel uit. Daardoor ontstaan hormonale reacties die leiden tot ontsteking van de vetcellen en onvoldoende zuurstoftoevoer naar die vetcellen. Die reacties verklaren gedeeltelijk waarom patiënten met lipoedeem pijn kunnen ervaren.
Ook psychosociale factoren kunnen een invloed hebben op de gewaarwording van pijn. Bijvoorbeeld stress, angst, depressie en posttraumatische stressstoornissen kunnen de ontsteking van de vetcellen verergeren en de pijn doen toenemen.
Patiënten met lipoedeem belanden vaak in een vicieuze cirkel. De druk van sociale media en mislukte dieetpogingen veroorzaken meer angst, stress of zelfs een depressie. Daardoor nemen de ontstekingsreacties toe en ervaren de patiënten meer pijn. Wat op zijn beurt meer angst en stress veroorzaakt en dus weer meer pijn.
Diagnose
Een snelle diagnose is belangrijk om de evolutie van het lipoedeem af te remmen. Voor de diagnose kijken we naar de symptomen.
- Plotse toename en opstapeling van pijnlijke vetcellen
- Geen oedeem
- Geen lipoedeem in handen of voeten
- Zware, vermoeide en pijnlijke benen
- Vaak gaat lipoedeem gepaard met knieproblemen door statiekafwijkingen (verkeerde houding)
Verder moeten we ook andere diagnoses uitsluiten of stellen.
- Lymfoedeem bij lipoedeem
- Obesitas
- Lipohypertrofie: een abnormale opstapeling van vetcellen, maar geen pijn of andere klachten
Ook een voedingsanalyse en een evaluatie van het mentaal welbevinden kunnen aangewezen zijn.
Behandeling
Hoe vroeger we lipoedeem detecteren, hoe beter we de gevolgen kunnen aanpakken.
Conservatieve behandeling
Lipoedeem behandelen we in de eerste plaats zonder operatie. De behandeling moet de symptomen verminderen en bestaat uit:
- Oefentherapie
- Compressie
- Gewichtscontrole
- Psychosociale begeleiding
- Zelfmanagement
Je krijgt duidelijke informatie zodat je de aandoening goed begrijpt en de correcte behandelingen zelf zo goed mogelijk kan toepassen. Vooral een verandering van de levensstijl is daarbij heel belangrijk, met aandacht voor beweging, voeding, gewichtscontrole en compressie. Indien nodig bieden we ook psychologische of sociale hulp.
De compressie dient niet om te ontzwellen, wel om de ontstekingsreacties in de vetcellen af te remmen. Soms beginnen we met een korte windelperiode, maar vaak starten we meteen met vlakbrei steunkousen op maat. De keuze van de juiste steunkous is heel belangrijk, we nemen er dan ook uitgebreid de tijd voor in de Lymfekliniek.
Manuele lymfedrainage en medicatie zijn bij lipoedeem weinig effectief en dus niet aangewezen.
Een multidisciplinaire aanpak – een goede samenwerking tussen de arts, kinesist, diëtist, bandagist, psycholoog en de patiënt zelf – is essentieel voor de opvolging en goede resultaten op lange termijn.
Heelkundige behandeling
Als de conservatieve behandeling onvoldoende resultaat geeft, overwegen we een chirurgische ingreep.
Sommige patiënten met lipoedeem komen in aanmerking voor obesitaschirurgie of liposuctie. Dat bespreken we altijd multidisciplinair. Maar ook na een succesvolle operatie blijft de conservatieve behandeling noodzakelijk.
Lymfekliniek en lipoedeem
In de Lymfekliniek kan je terecht voor:
- Informatie en advies over lipoedeem
- Evaluatie en opvolging van lipoedeem
- Het opstarten van de conservatieve behandeling: opstellen van een multidisciplinair behandelplan, doorverwijzing naar therapeuten in je buurt …
- Het opmeten van compressiekousen en ander compressiemateriaal
- Informatie over chirurgie